هضم هویت انسانی در دل فضای مجازی

آسیب‎های اجتماعی نوپدید، رهاورد فضای مجازی است که نتیجه آن تغییر سبک زندگی به شکل بنیادین است.

در شماره ی قبلی بنیادی ترین آسیب‎های ماهواره بر حریم خانواده را مطرح کردیم. در این شماره به تشریح آسیب‎های شبکه‎های اجتماعی مجازی و تاثیراتشان به عنوان منبعی بسیار مهم و نوپدید از قدرت نرم می‎پردازیم.
آسیب‌های نوپدید: آسیب‌های اجتماعی جدیدی که به خاطر نداشتن سبقه و پیشینه در جوامع انسانی به آن‎ها آسیب‌های اجتماعی نوپدید می‌گویند. آسیب‌های نوپدید، مرتبط با فناوری جدید ارتباطی است که آسیب های ناشی از استفاده از ماهواره و فضاهای مجازی می‌تواند در این مجموعه قرار گیرد. (1)
شبکه‎های اجتماعی مجازی با توجه به کارکردهای متنوعشان برای ترویج سبک زندگی مبتنی بر اینترنت به جای سبک های ملی-دینی کشورها، مورد استقبال قرار گرفته‎اند. در این رسانه اجتماعی نوین، دیگر رسانه مالک مخاطبان نیست، محدویت زمان و مکان وجود ندارد، متن، صوت و تصویر در دسترس همگان قرار گرفته است و برقراری ارتباط می تواند با کارهای روزانه عجین شود. در این میان جوانان بیش از همه، این رسانه اجتماعی را در زندگی خود به کار گرفته اند. (2)
ویژگی های شبکه های اجتماعی
برخی از مهم ترین ویژگی های شبکه های اجتماعی عبارتند از:
-  دسترسی و وسعت؛
-  کم هزینه بودن؛
- جهانی و فرامرزی بودن؛
  ارتباط فوری؛
- دستیابی آسان به آخرین اطلاعات؛ 
-   جذابیت و تنوع؛ 
-   آزادی اطلاعات و ارتباطات؛ 
-    چند رسانه ای بودن؛
-  جمع گرایی و شبکه سازی انسانی؛
 -   تعامل گرایی؛
-   بهره گیری بدون نیاز به مهارت و تخصص؛
-   پیوستگی و مداومت؛ 
-   به اشتراک گذاری علاقه‌مندی‌ها (دیدگاه‌های سیاسی، مذهبی، ملی)(3)

شبکه‎های اجتماعی و تغییر سبک زندگی

نقش شبکه های اجتماعی در تغییر سبک زندگی جوانان و برخی کارکردهای آن در دنیای امروز عبارتند از:
•    تغییر شکل ارتباطات: ارتباطات نوشتاری فاقد احساس شکل جدیدی از هویت مجازی را تشکیل می‎دهد.
•    سرمایه اجتماعی: منبعی برای تعیین سطح سرمایه اجتماعی
•    عدم نیاز به حضور فیزیکی و برآوردن نیازها از طریق فضای مجازی (4)
•    شبکه‌های اجتماعی، روابط دوستی افراد دور از هم را  مستحکم‌تر می‌کند، اما بر روابط دوستی افراد نزدیک به هم، تاثیر منفی دارد. عشق‌های مجازی، فرقه‌های نوظهور انحرافی، عشق‌های مثلثی، از بین رفتن قبح روابط نامتعارف، چت روم‌ها، کلاهبرداری و سوء استفاده از دختران و پسران، ارائه شخصیت‌های دروغین، ازدواج‌های اینترنتی، هرزنگاری از ویژگی‎های منفی شبکه‎های اجتماعی است.
•    در بحث ازدواج، رشد و گسترش استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی مسائلی مانند ناپایداری ازدواج‌ها، تغییر الگوی همسرگزینی، افزایش روابط دختر و پسر در زمان نامزدی بدون عقد، بالا رفتن سن ازدواج و افزایش تنوع‌طلبی جنسی مردان و زنان و. را به وجود آورده است. 
•    گسترش فضای مجازی در حوزه رابطه فرزندان و والدین نیز تغییراتی به وجود آورده است که از جمله به مواردی مانند کاهش نقش خانواده به عنوان مرجع، کاهش ارتباط والدین با فرزند، شکاف نسلی به دلیل رشد تکنولوژی، از بین رفتن حریم بین فرزندان و والدین و ایستادن در برابر یکی از والدین یا هر دو، می‌توان اشاره کرد. 
•    عکس سلفی (خودنگاری)گرفتن و اشتراک گذاری آن روی صفحات شبکه های اجتماعی مانند فیسبوک، اینستاگرام: دانشمندان معتقدند که این گونه رفتارها می تواند آسیب های جدی به مغز انسان وارد کرده و به ویژه در افراد ایجاد کمبود اعتماد به نفس کند. (5) 
به اعتقاد مانوئل کاستلز (جامعه‌شناس اسپانیایی و نویسنده سه‌گانه مهم عصر اطلاعات)، بازیگران سیاسی، از طریق رسانه های نوین، در بازی قدرت (نرم)حضور دارند. بازی سیاسی، به نحو فزاینده ای در فضای رسانه ها صورت می گیرد. وی همچنین به نقش تکنولوژی های ارتباطی، مانند اینترنت، در عضوگیری و گسترش قدرت جنبش های  اجتماعی اشاره می کند. شبکه های اجتماعی شکل نوینی از ارتباطات اند که در عین حال جمعی بوده و به صورت انفرادی تولید و دریافت می شوند و در سراسر جهان، به ابزاری در خدمت جنبش های اجتماعی می باشند؛ جنبش های مذکور، برای دستیابی به اهداف خود، در سه زمینه توانمندی دارند: شکل دادن به هویت جمعی، متقاعد ساختن پیروان خود و بسیج آن ها. (6)

به طور خلاصه، پیامدها و اثرات منفی شبکه‌های اجتماعی مجازی بر فرد و خانواده عبارتند از: 

1- شکل‌گیری و ترویج سریع شایعات و اخبار کذب

2- تبلیغات ضد دینی و القای شبهات در عقاید افراد، تضعیف اعتقادات
3- نقض حریم خصوصی افراد، مصنوعی شدن ارتباطات و از بین رفتن روابط صحیح اجتماعی              
4- تضعیف نهاد خانواده و صله ارحام                                                                    
5- بی‌هویتی، بحران هویت و اختلال شخصیت در بین نوجوانان و جوانان                                 
6- انزوا و دور ماندن از محیط‌های واقعی اجتماع                                      
7- تغییر سبک زندگی و ذائقه جوانان 
8- شکل گیری خرده فرهنگ‌های مختلف      
9- رواج سطحی نگری فکری  
10- گسست فکری، عاطفی و فیزیکی بین والدین و فرزندان 
11- تهدید بنیان‌های خانواده و افزایش سن ازدواج، طلاق، فرار  از منزل، فحشا، سردی روابط زن و شوهر 
12- گسترش عکس سلفی (خودنگاری)و خودشیفتگی های روانی و اشتراک گذاری در فضای مجازی

13- تأثیرات منفی رفتاری نظیر تکیه کلام، اصطلاحات مخصوص، تیپ شخصیتی و ظاهری
14- جرأت و جسارت ارتکاب جرم به خاطر ناشناخته بودن در محیط سایبری

15- اعتیاد رفتاری به شبکه‌های اجتماعی، مختل شدن فعالیتهای روزمره، رها کردن شغل (بیکاری) 
16- فریب و بهره کشی جنسی، انحرافات و اختلالات جنسی

17- تلف شدن وقت جوانان و فاصله گرفتن آن ها از واقعیت 

  18- سوء استفاده از اطلاعات داخل رایانه‌های خصوصی مردم     
19- دوستی‌های بدون مرز و ضابطه و روابط نامشروع
 20- قرار دادن فایل‌های مبتذل در دسترس عموم کاربران

21- تعارض ارزش‌ها، انتقال هنجارها و نرم‌های ارزشی و اخلاقی غربی  

  22- آسیب‌های جسمانی از قبیل فشارهای عصبی، افسردگی، چاقی، انزوا، بی‌خوابی، چشم درد (7)  

منابع
1-    دژبانی علی، کارشناس ارشد علوم تربیتی (مدیریت آموزشی)، http://pajohe.ir/articles/categories/maghalat/1387/ 
2-    امیرپور مهناز، گریوانی مریم 
3-    همان
4-    همان
5-    دژبانی علی، کارشناس ارشد علوم تربیتی (مدیریت آموزشی)، http://pajohe.ir/articles/categories/maghalat/1387/ 
6-    محمدی رضا، http://andeshenews.ir/?p=8963

7-    دژبانی علی، کارشناس ارشد علوم تربیتی (مدیریت آموزشی)، http://pajohe.ir/articles/categories/maghalat/1387/